در شماره 7 ذوزنقه درباره موزه پست و تلگراف می‌خوانیم….
در محدوده خیابان سپه باغ زیبای به نام باغ ملی وجود دارد که به محض ورود در این باغ با محوطه‌ای چشم‌نواز روبه‌رو می‌شوید… درختانی سر به فلک کشیده که نشان از دیرینگی این عمارت می‌دهد….
در هر گوشه از این باغ بسیار بزرگ، تابلوهایی نصب شده که با رفتن به سوی هر کدام بناهایی مانند ساختمان وزارت خارجه و کتابخانه و موزه تاریخی ملک نمایان می‌شود که همچنان در آنها فعالیت‌های اداری جریان دارد و عبور و مرور افراد در آن مشاهده می‌شود.
اما قرار است ما به موزه پست و تلگراف نگاهی داشته باشیم و در آن قدم بگذاریم تا در این عصر کنونی که دنیای ارتباطات و فناوری است، به نحوه برقراری ارتباط گذشتگان بپردازیم که چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند و از حال یکدیگر مطلع می‌شدند و چگونه در جریان خبرها قرار می‌گرفتند.
معرفی موزه پست و تلگراف
در ورودی موزه پست و تلگراف، صندوق پستی که شاید متعلق به حداقل چند دهه پیش (30 و 40 شمسی) است، جلوه‌گری می‌کند و تندیس کودکی که به صورت نمادین در حال انداختن نامه به درون آن است، هر فردی را با خود به گذشته‌ها دور می‌برد، زمانی که افراد با نوشتن نامه از حال یکدیگر آگاه می‌شدند…
به محض ورود با سالنی بزرگ (سالن مرکزی) روبه‌رو می‌شوید که با نخستین نگاه یک کالسکه و اسبی که به آن متصل است، چند وسیله حمل‌ونقل قدیمی پست، یک ماکت هواپیما و تعدادی رادیو و ماشین‌نویس (وسیله تایپ قدیمی مورد استفاده در پست خانه) به چشم می‌خورد، همه این وسایل گویا می‌خواهند سیر تکاملی ارتباط انسان‌ها و نحوه ارسال نامه و اخبار را نشان دهند.
بنا موزه پست و تلگراف به سبک معماری قاجاری (ایرانی ـ اروپایی) در دو طبقه با ستون‌هایی بلند، راهروها و اتاق‌هایی دور تا دور ساخته شده است. قدم زدن در این عمارت در عصری که با یک تلفن همراه هوشمند می‌توان در عرض چند ثانیه با هر جایی از این کره خاکی در ارتباط بود، بسیار جالب و دیدنی است. همچنین مشاهده ابزارهای ساده و در زمان خودش مدرن و روند رو به رشد بشر در دوره‌های مختلف تاریخی برای برقراری ارتباط باورنکردنی است.
از قسمت راست سالن مرکزی که شروع به بازدید کنید، دست‌نوشته‌هایی را خواهید دید که هر کدام بیان‌کننده مواردی درباره پست و تلگراف و تاریخچه آنها است. برای مثال روی یکی از آن به این صورت نوشته شده است: «در محدوده یازده پیش از هجرت به نوعی در ایران اداره چاپار به وجود آمد و دارای تشکیلاتی شد که بعدها در چین، مصر، یونان و روم اصول اداری آن را به کار بسته و سرمشق جدیدی برای کشورهای دیگر شد»
یا روی یک مورد دیگر نوشته است: «تمبر مأخوذی از لغت لاتین و ریشه تمپانوم، به معنی رنگ است و لغتی است که از زبان فرانسه به فارسی داخل شده است و در فرانسه به معنای صوت و آهنگ معنی می‌دهد و در زبان فارسی به همراه پست می‌آید که آن کاغذ چهار گوشی است که بر پاکت می‌چسبانند و با تمپانوم رنگ مغایرت دارد.»
در انتهای سالن مرکزی نیز تندیس‌های از پستچیان دوره‌های مختلف دیده می‌شود، به طوری که از روی ظاهر و توضیحی که برای آنها نوشته شده، مشخص می‌شود هر کدام مربوط به کدام دوره تاریخی هستند. برای مثال تندیس دوره هخامنشیان که به این افراد «پیک»، آل‌بویه «شاطر»، قاجار «چاپار» و پهلوی «نامه‌رسان» می‌گفتند.
در چهار طرف سالن مرکزی پلههای مشرف به داخل ساختمان وجود دارد که می‌توان از هر کدام قدم به داخل آن گذاشت، بعد از گذر از چند پله و رسیدن به طبقه اول با این تاریخچه و عکس قدیمی از موزه روبه‌رو می‌شوید: «آقای صدر به ساختن بنای فعلی پست مرکزی مبادرت ورزید که 463/364/5 ریال هزینه آن شد. در سال 1934 برابر با 1313 پست ایالتی تهران به آنجا منتقل شد.»
به عبارتی در مورد تاریخچه این اداره می‌توان بیان کرد که در سال 1307 در زمان صوراسرافیل و نظام‌الدین حکمت ساخت آن شروع و در سال 1311 افتتاح شده است. در واقع این ساختمان نخستین اداره پست ایران بوده است.
این موزه در سال 1374 به موزه پست و تلگراف تغییر نام داد و در سال 1378 نام دیگری به عنوان موزه پست و مخابرات بر آن نهاده شد و در حال حاضر نیز خدمات پستی در آن انجام می‌شود.
بعد از گذر از عکس‌های بسیاری که مربوط به ابتدای تأسیس اداره پست تا دوران کنونی بوده و بر روی تابلوهای چوبی (به صورت استندهای امروزی ولی چوبی و مابین دو شیشه) به نمایش گذاشته شده بودند، اتاقی وجود دارد که عکس‌های وزرا و بزرگانی مانند نخستین وزیر تلگراف و مخابرات دوره قاجار «علی قلی خان مخبرالدوله» در آن مشاهده می‌شود.
در دیگر اتاق‌های طبقه اول اتاق‌هایی را مشاهده می‌شود که اشیای پستی در آنها قرار دارد و انواع صندوق پستی کشورهای مختلف، مهرهای دستی، مهرهای مصرفی در دفاتر پستی خارج از کشور، دستگاه های باطل کردن تمبر دستی و برقی، انواع ترازوهای قدیمی پست، پانچ فلزی، کیف‌های نامه رسان ها و پاکت های پستی و نمونه هایی ارسال مرسوله پستی و نامهها و حکم‌های اداری و دولتی به نمایش گذاشته شده است.
در میان برخی از نامه‌های اداری برخی از اعتراض‌های کارمندان اداره پست برای معوقاتش به این صورت که چند خط نوشته شده و تعداد بسیاری زیر آن را امضا کرده بودند، به چشم می‌خورد. گویا این مشکلات مختص به دوره خاصی نیست و در همه دوران به چشم می‌خورد.
بعد از گذر از هر اتاق در قسمت راهرو این عمارت عکس‌هایی از نامه‌رسان‌ها در دوران گذشته و از شهرهای مختلف وجود دارد. بعضی از آنها حکایت از سختی‌های فراوانی دارد که این افراد برای رساندن نامهها کشیده اند، با وجود وضعیت موجود و وسایل حمل و نقل در آن زمان و بحث ناامنی جاده‌ها و وجود راهزانان گاهی مورد آزار و اذیت قرار گرفته و چه بسا که جان خود را از دست می‌دادند!
گوشه‌ای از طبقه اول به دفتر پستی دوره قاجار اختصاص یافته که به صورت نمادین با دو تندیس چگونگی فعالیت دفاتر آن زمان به نمایش گذاشته شده است.
در طبقه دوم اتاقی وجود دارد که تمبرهایی از زمان ورود تمبر به ایران و تمبرهای کشورهای مختلف به نمایش گذاشته شده است و در چند اتاق دیگر از این وسایل مخابراتی و ارتباطی مانند تلگراف، نمونه تیر و سیم، دستگاه های گیرنده و فرستنده، تلفن های عمومی و تلفن‌های خانگی قدیمی وجود دارد که همه نشانگر سیر تکاملی و تحولات مخابرات از ابتدا تا عصر کنونی است.
با بررسی و نگاه کلی می‌توان بیان کرد همه موارد ارتباطی در طول تاریخ حاکی از میل به ماندگاری و جاودانی بشر می‌دهد که آدمی از همان دوران ابتدایی و تاریخی تمایل به ارتباط با دیگران داشته و به هر نحوی که امکان آن برایش فراهم بوده است، این ارتباط را برقرار کرده و تمام تلاش خود را داشته که هر روز روش‌های بهتری را کسب کند تا نشان‌ها از ماندگاری را برای همیشه ثبت کند و با برقراری ارتباط بتواند این میل ذاتی را شکوفا نگه دارد.
نویسنده: طاهره میرصفی
موزه گردی با ذوزنقه
مجموعه ذوزنقه با ارائه خدمات و محصولات با کیفیت می‌کوشد که موجب رضایت کاربران خود شود. همچنین با ترویج فرهنگ کتابخوانی و موزه گردی قدم در مسیر رشد فرهنگی جامعه ایرانی برمی‌دارد.
خوشحال می‌شویم با ما در این مسیر همراه باشید و شبکه اجتماعی مجله ذوزنقه و ذوزنقه بوک را دنبال کنید.
